Blog

Als je afgaat op het enorme aanbod aan fietsvakanties in Italië, zou je denken dat fietsen hier net zo’n doodgewoon onderdeel van het dagelijkse leven is als in Nederland.

Niets is minder waar.

Sterker nog: fietsen is risky business. In ieder geval hier bij mij in de omgeving.

Alleen de oudere dorpsbewoners, grote groepen wielrenners op zondagochtend en mensen die levensmoe zijn zie je hier op een fiets voorbijkomen. Slingerend als een auto met hoge snelheid rakelings langs ze scheurt. Of ze per ongeluk de weg afsnijdt. Iets wat je die automobilist niet helemaal kwalijk kunt nemen; die hebben nooit rekening leren houden met fietsers in het verkeer.

Hobbelige wegen en roestende fietsen

Fietsen zou misschien al meer deel van ons dagelijkse leven zijn als fietsers een eigen plekje hadden in het verkeer. Fietspaden zijn in dit deel van Italië echter een zeldzaamheid. Met soms een stukje wel en dan weer een heel stuk niet. De fietsers die er zijn, moeten dus wel over dezelfde hobbelige en met gaten gevulde weg als de rest van het verkeer. Met alle risico’s vandien.

En daarom staan onze fietsen onder de trap te verroesten.

Klein detail met grote gevolgen

Het lijkt een klein detail, een wegroestende fiets. Maar uit ervaring kan ik je vertellen dat zo’n klein detail als niet meer ‘even de fiets pakken’ grote gevolgen heeft voor de manier waarop je je leven leidt. Zeker als je kinderen in de schoolgaande leeftijd hebt, die er ook nog een paar hobby’s op nahouden. Gevolgen waar in Nederland rondfietsende familie en vrienden zich bijna geen voorstelling van kunt maken.

Nederlands begrip…

Want zolang die van mij naar de lagere school gingen, snapte iedereen dat je dag draait om het brengen en halen van het kroost. We zaten allemaal in hetzelfde schuitje en stonden allemaal dagelijks op een schoolplein.

…en onbegrip

Dat begrip veranderde echter in onbegrip op het moment dat ons Italiaanse kroost de leeftijd bereikte waarop hun Nederlandse leeftijdsgenootjes naar de brugklas gingen. Op hun nieuwe fiets. Geen haar op ons hoofd die er ook maar een seconde aan dacht om dat ook te doen. Je werpt je kinderen per slot van rekening niet voor de leeuwen.

Blijvende schoolrun en meer

En dat betekende niet ‘weer meer tijd’ om aandacht aan onze eigen dingen te besteden. Die befaamde schoolrun bleef namelijk. En werd zelfs nog bepalender voor onze dagindeling dan voorheen.

De een naar de bushalte brengen. De ander naar de school 3 kilometer verderop. Ze later weer ophalen. Op vier verschillende tijdstippen. En daarna natuurlijk nog de rest van de bezigheden buitenshuis erbij. Want waar Nederlandse kinderen zelf naar allerlei naschoolse activiteiten fietsen, bleven wij die van ons met de auto brengen. Sporten. Afspraken met vrienden. Feestjes. De bioscoop. Zaterdagavondjes uit.

Niks ernstigs, hordes Italianen doen het net als wij. Maar wel zeer bepalend voor je dagritme en niet uit te leggen aan iemand die het niet zelf aan den lijve ondervindt.

Hetzelfde schuitje

Wanneer wij onze vrijheid dan eindelijk weer een beetje terugkregen? Toen oudste zijn rijbewijs haalde!

Natuurlijk stapt hij ‘s ochtends en ‘s avonds nog in de auto bij zijn vader om naar college te gaan. Maar er hoeft niet meer gereden te worden als hij gaat sporten. En ook niet meer als hij zaterdagavond erop uit gaat. En het mooie is dat dat ook ons leven een stuk makkelijker maakt: hij brengt en haalt ook zijn zus naar haar danslessen en avondjes uit. Stappen die je wel doen slikken, maar die ook een gevoel van vrijheid geven.

En een gevoel van weer begrpeen te worden. Met een vertraging van 6 jaar zitten we weer in hetzelfde schuitje als de Nederlandse ouders die we kennen. Gelukkig maar, want nu zitten we weer in precies dezelfde fase.

Culturele misverstanden in het sociale verkeer. Ik heb er in de loop der tijd heel wat staaltjes van voorbij zien komen. De botsing tussen de Italiaanse hoffelijke galantie en de Nederlandse eerlijke directheid. Het verschil tussen het omkleden van de boodschap in indirect taalgebruik, gelardeerd met hier en daar een complimentje en het letterlijk, recht voor zijn raap zeggen wat je precies bedoelt. En de misverstanden die zo bij het interpreteren van een situatie ontstaan.

Sociaal inschattingsfoutje

Italianen lijken in Nederlandse ogen altijd relaxed te zijn, genietend van het leven, ondanks de chaos om hen heen. Vriendelijk, gastvrij, toeschietelijk. En boven alles heel gemakkelijk in de omgang, zonder zich te storen aan sociale conventies of geldende gedragsregels.

Niets is echter minder waar.

Zeker als je een tijdje in Italië meedraait, weet je dat dit slechts de oppervlakte is. Onder dat schijnbaar vrolijk laagje gaat namelijk een complex, hiërarchisch en zeer strikt geheel van formele sociale normen en waarden schuil, die de sociale gedragsregels tot in het kleinste detail bepalen. ‘Dat hoort niet’ is een zin die je dan ook vaker in Italië dan in Nederland zult horen. Een Italiaan zal eerder dan een Nederlander even onopvallend met de wenkbrauwen fronsen bij buitenissig of excentriek gedrag. Al is dat alleen zichtbaar voor een getraind oog dat verder kijkt dan de glimlach op het gezicht. IItalianen laten het namelijk niet merken wanneer ze iemand raar of onsympathiek vinden en behandelen de betreffende persoon hoe dan ook als een goede bekende.

Hoffelijkheid: smeerolie van de maatschappij!

In Nederlandse oren klinkt dat waarschijnlijk als alles behalve oprecht. Die beroemde hoffelijkheid van Italianen, in hun gebaren, taalgebruik en omgangsvormen, zijn echter de smeerolie in een samenleving die onderhuids door die strenge normen en waarden geregeld wordt. Het helpt om met prachtig taalgebruik sociale obstakels te omzeilen en netelige gesprekssituaties met complimentjes minder netelig te maken. Maar dat betekent tegelijkertijd dat je niet alles wat ze zeggen letterlijk moet opvatten. Integendeel! Dat doen ze zelf namelijk niet en ze verwachten absoluut niet dat jij dat wèl doet.

Wil je een glaasje?

Een veelvoorkomend voorbeeld van zo’n situatie waarin je te maken kunt krijgen met zo’n typisch cultureel misverstand? Dat moment waarop je met Italiaanse hoffelijkheid wordt uitgenodigd eens een glaasje mee te drinken, bij hen te komen eten, vakantie bij hun thuis te komen vieren of samen de stad te verkennen. En de Nederlandse vergissing om die uitnodiging meteen met beide handen aan te nemen. Met lichtelijk geshockeerde gezichten tot gevolg. Aan Italiaanse kant omdat wat men zei, letterlijk genomen werd. Aan Nederlandse kant omdat dat wat men zei, blijkbaar toch niet zo bedoeld was.

Betekent dat dan dat het allemaal schone schijn is, die hoffelijkheid, vriendelijkheid en gastvrijheid? Nee hoor! Als je echt tot de nauwe kring van vrienden wordt gerekend, is zo’n uitnodiging een oprecht gemeende uitnodiging die je letterlijk kunt opvatten.

Nederlandse olifanten en Italiaanse porceleinkasten

Wil je toch de proef op de som nemen om te voorkomen dat je als een Nederlandse olifant door de Italiaanse porceleinkast van sociale omgangsvormen dendert? Bedank dan vriendelijk glimlachend voor de uitnodiging en geef aan dat je daar een volgende keer best wat voor voelt. Wacht vervolgens af. Gaan ze er verder niet op door, dan is het een typisch geval van ‘hoffelijk en beleefd zijn’. Halen ze echter extra glazen, stoelen of de kalender tevoorschijn, dan zit het goed!

Daar staat hij. Pontificaal in de boekenkast. Een prachtige envelop met een parelmoeren glans. Erin een heel speciale uitnodiging in goudgedrukte letters. De zoon van één van manliefs vele neven gaat trouwen. Als we in de gelegenheid zijn, zijn we van harte welkom om de ceremonie en de rest van het feest bij te wonen.

Mijn Nederlandse enthousiasme

Ik vind het altijd wel bijzonder om een Italiaanse bruiloft mee te maken. Iedereen extra chique aangekleed alsof het om de première van een of andere grote Hollywoodfilm gaat. Een ceremonie in een prachtig versierde kerk. Gevolgd door een zelfs voor Italiaanse begrippen extreem uitgebreide lunch of diner. Met tussen de gangen door tijd om het eten te laten zakken en bij te praten met familieleden die we lang niet gezien hebben. Zodat je aan het eind van het feest echt iedereen weer gesproken hebt en weet wat er gaande is in hun leven.

De pragmatische Italiaanse instelling

Manlief ontvangt deze uitnodigingen echter met minder enthousiasme. Zijn gezicht betrekt wanneer er weer zo’n mooie envelop uit de brievenbus steekt. Er komt namelijk best wat om de hoek kijken bij een Italiaanse bruiloft en niet alleen voor het bruidspaar. Als bruiloftsgast krijg je namelijk te maken met twee belangrijke zaken.

De juiste kleding

Ten eerste is dat zorgen voor het vinden van een kledingset die bruiloftswaardig is. En nee, je kunt dat setje van de vorige bruiloft niet weer aantrekken. Dat betekent dus stad en land afreizen op zoek naar het perfect jurkje en het juiste pak. Waar je een passend paar schoenen bij moet vinden, dat je tijdens het feest niet al te veel pijn in je voeten bezorgt. Met de juiste accesoires als stropdas, riem, clutch en wat al niet meer om het geheel met oog voor detail af te maken.

De beruchte envelop

Daarna is het zaak om na te denken over de inhoud van de envelop die je ergens tijdens de bruiloft ongezien in de hand van het bruidspaar moet zien te laten glijden. De Nederlandse gewoonte om 50€ tot 100€ in een envelop voor een trouwend familielid te stoppen, zou volgens de ongeschreven Italiaanse bruiloftsregels absoluut echt niet kunnen.

Per uitgenodigd gezinslid €100 plus de geschatte kosten voor de lunch of het diner is, bij het feest van familie die wat verder van je afstaat, het absolute minimum. Daar kun je met goed fatsoen echt niet onder zakken. Over de bedragen die in envelopjes voor naaste familieleden verdwijnen, zullen we het maar niet hebben. Die zijn gewoon nog duizelingwekkender.

Alles bij elkaar opgeteld, hangt er aan zo’n mooie envelop dus best een prijskaartje als je er met zijn viertjes naar toegaat. Een extra dimensie, waar ik na al die jaren nog steeds niet meteen aan denk. Ik kijk met een beginnend feestgevoel altijd eerst naar de kalender. En voor dit feest heb ik deze keer mijn twijfels.

De redding: toch niet

De thuiskomst van manlief verloopt zoals ik verwacht. Zijn gezicht betrekt zo gauw hij de envelop in de kast ziet staan. Hij ploft op de bank, zucht, leest de uitnodiging en ontspant als hij de datum leest. Onmogelijk om in die periode naar het zonnige zuiden af te reizen. Opgelucht grijpt hij de telefoon om de vader van de bruidegom te bedanken voor de uitnodiging. We hadden het ontzettend leuk gevonden om erbij te zijn. Maar dat gaat helaas niet lukken en dat vinden we echt heel erg jammer. En daar is wat mij betreft geen woord van gelogen!

Het is weer zover: de zomervakantie is begonnen. Tot ergens halverwege september heeft de jongste geen school. Iets wat in Nederland vaak verbazing oproept. Drie maanden vakantie, wat ontzettend lang!

Maar die drie maanden zijn echt wel nodig. Niet omdat de schoolgaande jeugd bij moet komen van een extreem heftig schooljaar. Dat valt op zich wel mee. Het zijn de zomerse temperaturen die het noodzakelijk maken. Je merkt het al in mei, als het oplopende kwik die laatste loodjes extra zwaar maakt. Het energieniveau is laag overdag en de concentratie ver te zoeken. Iedereen in de klas droomt van een duik in verkoelend water in plaats van in de boeken.

Tropische paniek

Ik heb gemerkt dat die argumenten bij gematigde Nederlandse temperaturen en miezerregen niet echt voor meer begrip zorgen. Dat begrip komt vaak pas als ergens eind mei de Nederlandse weersomstandigheden beginnen te lijken op die van een Italiaans voorjaar. Een ochtendtemperatuur van rond de 20°C, het kwik dat in de loop van de dag met gemak de 25°C overstijgt. Weer dat in ons gezin als ‘het is lekker buiten’ wordt gedefinieerd.

Berichten in de Nederlandse media over hitteplannen en tropenroosters zorgen daarom voor verbazing bij het kroost hier in huis. Een paar dagen warm, wat stelt dat nou voor? Het is dan toch gewoon lekker weer? Waarom zou je dat hittegolf moeten noemen? En hitteplannen in werking? Die plannen kennen ze wel. Maar die extra voorzorgsmaatregelen neem je toch pas als de temperatuur ruim boven de 30° komt?

Tropenrooster of toch maar niet?

Het woord ‘tropenrooster’ spreekt echter tot de verbeelding. In Nederland is het nu toch niet net zo warm als in de Tropen? Met van die heel hoge temperaturen? Dat zou wel balen zijn; waarom gebeurt dat nou nooit eens als wij er zijn? Nederland bezoeken zonder jas, dat is uniek!

Oh, het gaat om aangepaste schooltijden vanwege de warmte. “Misschien dat we dat hier ook moeten invoeren, vanaf half april ofzo als het zo warm is als in Nederland nu. Hoewel, de rector ziet ons aankomen! Ze zou denken dat we haar in de maling nemen. Trouwens, dan moeten we elke dag nog vroeger het bed uit. 8 uur op school is vroeg genoeg. En tot 1 uur ‘s middags is het best uit te houden. We zetten wel een raam open om het te laten doorwaaien. Laat dat tropenrooster maar zitten, we beginnen de 9e juni gewoon met onze tropenvakantie!”

IJsvrij en gewenning

De manier waarop Nederlanders reageren op zomerse temperaturen is in Italiaanse ogen dus wat overdreven. Aan de andere kant is de manier waarop ze hier reageren op winterse temperaturen in mijn Nederlandse ogen vrij vermakelijk. Bij dreigende vrieskou komen de discussies op gang over de te nemen voorzorgsmaatregelen. En bij het vallen van een eerste sneeuwvlok in combinatie met nachtvorst slaat de paniek toe. Burgemeesters die moeilijk kijkend verkondigen dat vanwege de exteme weersomstandigheden van -1°C en dreigende gladheid de scholen in de gemeente dichtblijven en de kinderen van ijsvrij kunnen genieten. Eén hele dag lang. Het is ieder jaar weer amusant.

Hoop

Misschien dat ze er langzaam aan zullen wennen, aan anders-dan-anders-weer. Net als in Nederland. Want hoewel de afgelopen meimaand weer allerlei warmterecords werden gebroken in ons kikkerlandje, kon ik niet veel berichten over hitteplannen en tropenroosters vinden. En laatst begreep iemand zonder verdere uitleg waarom de schoolgaande jeugd in Italië drie maanden zomervakanite heeft. Wie weet. Misschien dat ze hier straks in december ook niet meer warm of koud worden van wat sneeuwvlokken en een nachtje vorst. Dat zullen ze hier thuis niet leuk vinden: geen ijsvrij meer!

Het komt vast door de ligging en de grootte van ons dorpje. Niet dat we zo ver van de bewoonde wereld wonen, want hemelsbreed is het nog geen 3 kilometer. Maar om in die bewoonde wereld te komen, moet je toch een ritje maken met de auto. Of een half uurtje flink doorstappen over één van de twee toegangswegen naar wat wij thuis gekscherend onze metropool noemen.

Het woord ‘metropool’ alleen al is te groot voor ons gehucht: het is namelijk zo groot – of zo klein, ‘t is maar hoe je het bekijkt – dat wat je het centrum zou kunnen noemen, meteen het hele dorp is. Met hier en daar nog een verdwaald huis in de verderafgelegen landerijen.

Omgeving en wereldbeeld

Die realiteit heeft zo zijn sporen nagelaten in het wereldbeeld van onze oudere dorpsgenoten. Daarmee bedoel ik niet hun meningen over wat er in de grote boze buitenwereld allemaal gebeurt. Afgaande op de verhitte discussies in de bar geloof ik niet dat ze daar zo eensgezind over zijn. Ik bedoel echt hun letterlijke wereldbeeld: de manier waarop volgens hen de wereld is opgebouwd. Het duurde even voordat ik doorhad dat zij er hun eigen kijk op nahouden. Nu ik het weet, maakt dat een heleboel duidelijk.

Het centrum van de wereld

Het centrum van de wereld is in hun ogen natuurlijk ons Toscaanse dorpje. Nu kun je een boompje opzetten of dat inderdaad wel of niet zo is, maar het is een gedachtegang die je wel kunt begrijpen. De plek waar je woont is waar het allemaal om draait. Tot zover geen problemen.

Buiten de grenzen van ons dorpje ligt volgens mening dorpsgenoot de gemeente waar we deel van uitmaken. Ook dat is nog in lijn met hoe menig ander die hier niet woont, het zou zien. Een stapje hoger op de ladder heb je Pisa, de provincie waarin wij wonen. So far, so good.

Pisa, Italië en …

Maar dan komt het. Van mening verhaal dat zich buiten de grenzen van de provincie Pisa, maar wel in de Toscane afspeelt, zou je verwachten dat mijn dorpsgenoten dat ‘Toscane’ zouden noemen. Niets is minder waar. Alles buiten Pisa is simpelweg ‘Italië’. Of het nu om het relatief dichtbij gelegen Florence gaat of om Milaan of Palermo: het is ‘Italië’.

‘Italië’ is synoniem voor ‘niet in de buurt, je moet er voor reizen, maar we kunnen er de mensen nog wel min of meer verstaan’. Belangrijk om in gedachten te houden als je een gesprek hebt over bijvoorbeeld het bezoeken van familie in ‘Italië’. De vraag hoe lang de reis per auto of trein duurt, helpt bij het inschatten waar in ‘Italië’ het ongeveer is.

Amerika

En de wereld buiten Italië? Die heet gewoon Amerika. Zo simpel is het. Dat is de naam van het land waar familieleden naar toe trokken op zoek naar een beter leven en veel geluk. Dat dat in eerste instantie inderdaad Amerika was en in tweede instantie veel dichterbij huis, in Europese landen, maakt voor de belevingswereld van mijn oudere dorpsgenoten niet uit.

Toen me dat eindelijk duidelijk was, snapte ik ook een andere gedachtengang die ik tot dat moment vergeefs probeerde te verbeteren. Voor de oudere generatie hier zal ik altijd ‘die Amerikaanse’ zijn en blijven.